Bilthoven, The Netherlands
April 3, 2013
Een reflecterende column door de voorzitter van de COGEM, Bastiaan Zoeteman, over actuele onderwerpen rondom genetische modificatie en biotechnologie.
Met de crisis van het financiële stelsel nog volop in het nieuws schemert er aan de horizon een andere kwestie die een zekere parallel met de bankencrisis heeft. Het gaat om de genenbanken die wij als vanzelfsprekend in de natuur aanwezig weten maar die ons mogelijk voor verassingen kunnen gaan plaatsen. Ik gebruik nu de term genenbank anders dan gebruikelijk. Gebruikelijk is een genenbank, ook wel biobank genoemd, te zien als een opslag van allerlei soorten wilde organismen, organen en weefsels, die daarmee een pool van genen vertegenwoordigen die ons nog eens van pas kunnen komen. Ik wil hier van ‘genenbanken’ spreken in de vorm van een pool aan genen maar nu in enger verband, niet binnen een gebied maar binnen een bepaalde soort, zoals een virus, plant of een dier. Elke soort is te zien als een genenbank in engere zin. Het is gerechtvaardigd om hierbij de term bank te gebruiken omdat genen niet stabiel zijn maar stukjes uitwisselen, activeren en verliezen. Door het zelfvermenigvuldigende vermogen van genen kan dat onder bepaalde omstandigheden voor de omgeving tot problemen leiden en zelfs tot een crisis. Zo’n crisis heb ik met de term ‘genenbanken’ crisis willen aanduiden, al was het maar om de aandacht van de lezer te trekken.
Ik realiseerde me het belang van deze binnen soorten functionerende genenbanken door de discussies binnen de COGEM over twee op zich weinig verwante zaken. Enerzijds houdt het onderzoek van de Erasmus Universiteit te Rotterdam aan H5N1 influenzavirussen de gemoederen bezig. Hier is de vraag hoe snel het virus, in gebieden met intensieve dierfokkerijen, zoals die van kippen, door natuurlijke mutaties eigenschappen kan verwerven waardoor het mensoverdraagbaar wordt en tot een grieppandemie kan leiden.
Anderzijds heeft de COGEM recent geadviseerd over gg-koolzaad GT73 dat resistent is tegen glyfosaat bevattende herbiciden. In beide gevallen gaat het zoals bij een banksaldo om de vraag hoeveel geld we kunnen opnemen voordat er een negatief saldo ontstaat. Een negatief banksaldo zou ik hier willen omschrijven als het risico dat ongewenste erfelijke (schadelijke / ziekteverwekkende) eigenschappen zich gaan verbreiden.
We beginnen in de natuur niet elke morgen met een blanco saldo maar zien op de rekening de gevolgen van wat zich eerder heeft afgespeeld. Door eerdere forse geldopnames is onze kredietlimiet soms in zicht aan het komen. Bij de H5N1 influenza virussen waarschuwden de Rotterdamse onderzoekers ervoor dat deze kredietlimiet bijna is bereikt. We moeten ons erop voorbereiden dat elk moment de ene nog ontbrekende mutatie van het influenza virus om mensoverdraagbaar te worden op het conto verschijnt en een pandemie feitelijk op het punt staat uit te breken. Het negatieve genenbanksaldo is dan dusdanig groot dat het noodalarm afgaat.
Bij de gg-koolzaad plant is het nog lang niet zover. De aangebrachte mutatie biedt geen overlevingsvoordelen, behalve onder condities waar glyfosaat wordt gespoten. Dat is nu vooral het geval langs spoorwegen. Maar ook hier hebben we te doen met een genenbank die zich gedraagt als een banksaldo. Immers koolzaad kan zich in de Nederlandse wilde natuur handhaven en het gen kan op die manier gaan circuleren in de natuurlijke voorraad aan genen. Telkens als we aan een in Nederland in het wild groeiende plant een nieuw gen toevoegen werkt dit door op het genenbanksaldo. Er blijft hierdoor in beginsel steeds minder vrijheid over voor andere genen om zonder eventuele negatieve gevolgen aan het genoom te worden toegevoegd. Bij elke nieuwe toelating moet dus rekening gehouden worden met de al eerder door de mens geïntroduceerde genen in de populatie. Dit roept de vraag op hoe hiermee moet worden omgegaan. Je kunt nu nog niet weten welke genen in de komende decennia allemaal zullen worden geïntroduceerd en of dat in combinatie met het huidige toegevoegde gen tot mogelijke problemen kan leiden. Voor gewassen die in onze streek van nature voorkomen zoals koolzaad zal door introductie van gg-verwanten de genenbank zich steeds verder uitbreiden en de afstand tot wat als een ‘kredietlimiet’ kan worden gezien afnemen.
Als COGEM hebben we geoordeeld dat het daarom goed is te monitoren in welke mate dergelijke genen zich handhaven in de natuurlijke populaties zodat er later rekening kan worden gehouden met de gevolgen van hun aanwezigheid.
Bij het H5N1 virus is het passeren van de kredietlimiet misschien niet meer te voorkomen zonder preventieve wereldwijde maatregelen. Ik hoop dat minstens zoveel energie zal worden besteed aan het voorkomen en bestrijden van de H5N1 uitbraak waarvoor Fouchier waarschuwt als eerder werd besteed aan het voorkomen van publicatie van de onderzoekresultaten.
Topics
Species
